धेरैजसो पुरुषहरूले आफूलाई ‘बलियो’ भनेर देखाउने गर्छन्, र महिलाहरूलाई ‘कमजोर’ भनेर बुझाउने चलन पनि समाजमा पुरानो छ। तर यस विषयमा विज्ञान के भन्छ भनेर थाहा पाउँदा सायद धेरैको धारणा परिवर्तन हुन सक्छ।
विभिन्न अनुसन्धानहरूबाट देखिएको छ कि शारीरिक पीडाको अनुभव महिलाहरूमा तुलनात्मक रूपमा बढी हुन्छ। यद्यपि यो सुन्दा धेरैलाई अचम्म लाग्न सक्छ, तर यसको पछाडि जैविक, स्नायविज्ञानसँग सम्बन्धित र सामाजिक विभिन्न कारणहरू छन्।
पीडाको अनुभूति प्रक्रिया शरीरको कुनै भागमा चोट लागेपछि सुरु हुन्छ। त्यो चोटको संकेत स्नायुतन्त्रबाट मस्तिष्कमा पुग्छ, र मस्तिष्कले त्यस संकेतलाई विश्लेषण गरेर पीडाको अनुभूति गराउँछ। यो सम्पूर्ण प्रक्रियामा पुरुष र महिलाबीच केही महत्वपूर्ण भिन्नता हुन्छ।
अनुसन्धानकर्ताहरू भन्छन् कि हर्मोनहरू यस भिन्नताको एउटा प्रमुख कारण हुन्। पुरुषको शरीरमा पाइने टेष्टोस्टेरोन नामक हर्मोन पीडा सहन गर्न सहयोग पुर्याउँछ। यसले प्राकृतिक पेनकिलरको जस्तै काम गर्छ। अर्कोतर्फ, महिलाको शरीरमा हुने इस्ट्रोजेन हर्मोनले पीडाको तीव्रता बढाउन सक्छ। विशेषगरी, महिनावारी चक्रका विभिन्न चरणहरूमा इस्ट्रोजेनको मात्रा घटबढ हुने भएकाले पीडाको अनुभव पनि फरक-फरक हुन सक्छ।
पुरुष र महिलाको मस्तिष्कको संरचना र काम गर्ने तरिकामा पनि भिन्नता हुन्छ। ‘ब्रेन इमेजिङ’ अनुसन्धानहरूबाट देखिएको छ कि महिलाहरूमा पीडाको संकेतले मस्तिष्कको यस्तो भागलाई सक्रिय बनाउँछ, जुन भावनासँग सम्बन्धित हुन्छ। त्यसैले, महिलाहरूले केवल शारीरिक पीडा मात्र होइन, मानसिक पीडासमेत बढी अनुभव गर्छन्।
आँकडाअनुसार, लामो समयसम्म रहने पीडा सम्बन्धी रोगहरू जस्तै माइग्रेन, फाइब्रोमायल्जिया वा रुमेटोइड आर्थराइटिसमा महिलाहरूको सङ्ख्या धेरै बढी छ। विश्वभर गरिएका विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएको छ कि पुरुषहरूको तुलनामा महिलाहरू करिब दोब्बर दरले यस्ता रोगहरूको सिकार हुन्छन्। यस भिन्नताको पछाडि पनि हर्मोन र आनुवंशिक कारणहरू जिम्मेवार छन्।
तर पीडाको अनुभूति केवल शारीरिक पक्षमा सीमित छैन, यो सामाजिक र मनोवैज्ञानिक दृष्टिले पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ। सानैदेखि पुरुषहरूलाई सिकाइन्छ कि ‘केटाहरू रोउँदैनन्’, र पीडा सहनैपर्छ। यसले गर्दा धेरै पुरुषहरू आफ्नो पीडा व्यक्त गर्न चाहँदैनन् वा संकोच गर्छन्। अर्कोतर्फ, महिलाहरू भावनाहरू व्यक्त गर्न तुलनात्मक रूपमा स्वतन्त्र हुन्छन्, जसका कारण पीडाको कुरा पनि उनीहरूले बढी खुलस्त रूपमा गर्छन्।
क्यानडाको टोरन्टो विश्वविद्यालयको एक अनुसन्धान अनुसार, पुरुषहरूले पीडाको सम्झनालाई लामो समयसम्म मनमा राख्छन् र फेरि त्यस्तो अवस्था आइपरोस् भन्ने चाहँदैनन्। तर महिलाहरू ती पीडालाई चाँडै बिर्सने प्रवृत्तिमा हुन्छन्।
तर यसको अर्थ यो होइन कि पुरुषहरूले पीडा महसुस गर्दैनन्, वा महिलाहरू सजिलै थलिन्छन्। पीडा एकदमै व्यक्तिगत अनुभूति हो, र यो व्यक्तिअनुसार फरक हुन सक्छ। तर समग्रमा हेर्दा, महिलाहरूले शारीरिक तथा मानसिक रूपमा पीडाको अनुभव तुलनात्मक रूपमा बढी र तीव्र रूपमा गर्छन्।
त्यसैले, भविष्यमा कुनै महिला सानो चोटमा धेरै पीडा महसुस गरिरहेकी देखिएमा, उनलाई ‘कमजोर’ भन्ने भन्दा पहिले विज्ञान के भन्छ भनेर एक पटक सोच्नु उचित हुनेछ।
