प्राजक्ता रातभर जाग्राम बसेर बोर्ड परीक्षाको तयारीमा थिइन् ।

एक साँझ प्राजक्ता बेहोस भएर अस्पताल भर्ना भइन् । उनका आमाबुवाले पछि उनको दराजमा चक्कीको बोतल भेट्टाए र जब उनीहरूले ती डाक्टरलाई दिए, उनीहरू छोरीलाई निद्रा विरोधी चक्की खाएको थाहा पाएर छक्क परे।

सुन्दा अचम्म लाग्ला, आज विद्यार्थीहरूको बढ्दो संख्याले परीक्षाको समयमा जागा रहन मद्दत गर्ने यी निद्रा विरोधी चक्कीहरू खाइरहेका छन्। यो एकदमै खतरनाक प्रवृत्ति हो र बैंकक जस्ता देशबाट लागूऔषध तस्करी भइरहेको छ। खतरनाक साइड इफेक्ट हुन सक्छ, विशेष गरी यदि क्याफिनको ओभरडोज – धेरै कप कफी – प्राजक्ता को मामला मा भएको थियो, “एक प्रमुख न्यूरोसर्जन डा शरद श्रीवास्तवले भने।

“यी मोडाफिनिलका भेरियन्टहरू हुन् जसले स्मरणशक्ति सुधार गर्दछ, र व्यक्तिको मुड, सतर्कता र संज्ञानात्मक शक्तिहरू बृद्धि गर्दछ। औषधिमा एम्फेटामाइनहरू भन्दा सहज महसुस हुन्छ र यसले प्रयोगकर्तालाई 40 घण्टा वा सोभन्दा बढी समयसम्म जागा र सतर्क रहन सक्षम बनाउँछ। एक पटक औषधि सकियो, तपाईलाई केही समयको निन्द्रा लाग्नुपर्छ,’ नाम नखुलाउने अर्का चिकित्सकले भने।

विगत एक महिनादेखि स्मरणशक्ति बढाउने औषधिको बिक्री बढेको एक केमिस्ट सुरिन्दर कोहलीले स्वीकार गरे ।

“ग्राहकहरू यी औषधिहरूको लागि जुनसुकै रकम तिर्न तयार छन्। थकान हटाउन उनीहरूले ऊर्जा पेय पनि किन्छन्,” उनले भने, तर यी औषधिहरूको ओभर-द-काउन्टर बिक्रीको वैधानिकताको बारेमा प्रश्नहरू टाले।

एक वरिष्ठ प्रहरी अधिकारीले एउटा चकित पार्ने खुलासा गरे जब उनले भने, “यो आतंककारीहरू हुन् जसले लडाईको समयमा जागा रहन यी एन्टि-स्लीप ड्रगहरू प्रयोग गरिरहेका छन्। यो पहिलो पटक 26/11 आक्रमणको समयमा पत्ता लागेको थियो कि आतंकवादीहरूले ब्याकप्याकमा लागूपदार्थ बोकेका थिए। हामीमध्ये धेरैलाई यी औषधिहरूको बारेमा विस्तृत जानकारी छैन र आम जनताबाट अहिलेसम्म कुनै गुनासो आएको छैन, त्यसैले कुनै कारबाही गरिएको छैन।”

प्रख्यात मनोचिकित्सक डा आरके सक्सेनाले परीक्षाको समयमा विद्यार्थीहरूले निद्रा विरोधी चक्कीहरू खाने बढ्दो समस्या मुख्यतया बढ्दो तनाव र साथीहरूको दबाबको परिणाम भएको बताए।

“केटाकेटीलाई राम्रो कलेजमा भर्ना गराउन उच्च प्रतिशत ल्याउने दबाब छ, साथीभाइको तुलनामा आधा प्रतिशत पनि कम ल्याएमा छोराछोरीलाई ठम्याइन्छ। बोर्ड परीक्षामा ९८ र ९९ प्रतिशत अंक ल्याउने दबाब छ।” उनीहरुलाई बिस्तारै मार्दै गएको छ। आमाबाबुले यस्तो उच्च प्रतिशत अवास्तविक हुन सक्छ र हरेक बच्चाले यी अंक ल्याउन सक्दैनन् भन्ने तथ्यलाई स्वीकार गर्नुपर्छ,” उनले भने।

डा सक्सेनाले आजको संसारमा बढ्दो चिन्तालाई प्रकाश पारे, विशेष गरी आमाबाबु दुबै काम गर्ने अवस्थामा अभिभावकीय मार्गदर्शन लगभग अवस्थित छैन।

“अभिभावकहरूसँग आफ्नो बच्चाको व्यवहारमा आएको परिवर्तन हेर्न र उसलाई सल्लाह दिने वा उसले महसुस गरेको दबाब बुझ्ने समय हुँदैन। बच्चालाई एक्लै छोडिन्छ र साथीहरूको सिफारिसमा यी औषधिहरू खान थाल्छ,” उनले भने।

प्राजक्ताका आमाबुवाले अहिले आफ्नी छोरीले कस्तो दबाब महसुस नगरेको बुझेका छन् । “उनले हामीलाई भनिरहेकी थिइन् कि उनी परीक्षामा उच्च अंक ल्याउन चाहन्छिन् ताकि उनी दिल्लीको राम्रो कलेजमा भर्ना हुन सकोस् किनभने त्यहाँ उनका साथीहरू जान्छन्,” उनका बुबाले भने।

यसैबीच, शिक्षकले एकरुपमा अध्ययन गर्न नसकेकोमा अभिभावक र विद्यार्थीलाई दोष दिन्छन् ।

अङ्ग्रेजी माध्यमका बालिका विद्यालयका अवकाशप्राप्त शिक्षिका पुष्पा डिसुजाले भनिन्, “विद्यार्थीहरू वर्षभर पढ्दैनन्। उनीहरूले कक्षा बन्क गर्छन् र अभिभावकहरू अनभिज्ञ रहन्छन्। अभिभावकहरूले वर्षभरि आफ्ना छोराछोरीको पढाइको ढाँचा अनुगमन गरेमा, परीक्षा तनाव धेरै हदसम्म कम हुनेछ।

प्राजक्ताकी सहपाठी सुनीतिले बरु आक्रोशित हुँदै भनिन्, “अभिभावकले नै हामीलाई हप्काउने र उच्च अंक ल्याउन दबाब दिइरहेका छन्। उनीहरूले हामीलाई आफ्ना साथीका छोराछोरीसँग तुलना गर्छन् र हामी केहीको लागि राम्रो छैनौं भन्छन्। हामी अरू के गर्न सक्छौं। यस्तो अवस्थामा के गर्ने?”

चिकुनगुनिया CHIKV भाइरसबाट लाग्ने रोग हो जुन संक्रमित लामखुट्टेबाट सर्छ। यो रोग उष्णकटिबंधीय र उपोष्णकटिबंधीय हावापानीमा बढी देखिन्छ र अफ्रिका, एसिया र अमेरिकामा यसको प्रभाव बढी हुन्छ।

संयुक्त राज्यमा खोपको स्वीकृतिले यो रोग सार्वजनिक स्वास्थ्य समस्या भएका देशहरूमा खोपको रोलआउटको गति बढाउने सम्भावना छ। सीमित उपचार विकल्पहरूको साथ सम्भावित रूपमा कमजोर पार्ने रोगको रोकथाममा यो महत्त्वपूर्ण प्रगति हो।

उल्लेखनीय छ कि अक्टोबर ४ मा सिक्किमको पहाडी क्षेत्रमा प्राकृतिक प्रकोपका कारण टिस्टामा बाढीको अवस्था सिर्जना भएको थियो। पहाडबाट खोलाको पानीमा सेनाका हतियार तैरिन थाले। विस्फोट हुँदा एक जनाको मृत्यु भएको छ। धेरै मानिस घाइते भए। सेना प्रहरीको संयुक्त खोज अभियानबाट केही हदसम्म खतरा हटेको भए पनि टिस्टाको तटीय क्षेत्र पूर्ण रूपमा मुक्त हुन सकेको छैन। पछिल्लो समय बाढीका बेला युद्ध सामग्रीसँगै विभिन्न रसायन पनि नदीमा तैरने गरेको खबर आएको छ। स्थानीय पञ्चायत र बासिन्दाले पानी प्रदुषणको सम्भावनालाई अस्वीकार गर्दैनन्। पञ्चायतले मरेको माछा नखान सल्लाह दिएको छ।यस घटनालाई लिएर जलपाईगुडी साइन्स एन्ड नेचर क्लबका सम्पादक डा राजा राउत चिन्तित छन्। यस अवधिमा टिस्टामा पानीको सतह घटेको उनले बताए। यस अवधिमा माछा मार्नेहरुको एक समूहले जमेको पानीमा विष मिसाएर माछा मार्ने गरेको छ। उनीहरूले फेरि गरे, वा बाढीले बगाएको पदार्थ वा रसायनले गरेको यो प्रदूषणको मत्स्य विभागले तुरुन्त अनुसन्धान गर्नुपर्छ।

यी नवीन खेलहरूले बालबालिकाहरूलाई साबुन पानीले हात धुनुपर्छ भन्ने विभिन्न उदाहरणहरू हाइलाइट गरेर नियमित रूपमा हातको सरसफाइको अभ्यास गर्न बालबालिकाहरूलाई मार्गदर्शन गर्न आकर्षक र अन्तरक्रियात्मक समाधानहरू प्रदान गर्दछ।

सन् २०२० मा सुरु भएको ‘एच फर ह्यान्डवाशिङ’ अभियानले २५ देशका ३०,००० भन्दा बढी विद्यालयका १२ करोडभन्दा बढी बालबालिकालाई प्रभाव पारेको छ, जसले राम्रो स्वास्थ्यको लागि आधारभूत अभ्यासको रूपमा साबुन पानीले हात धुनुलाई बढावा दिएको छ।

त्यस्ता घटनाहरूको पृष्ठभूमिमा, एप्पलले सबैलाई मोबाइल फोन रातभर चार्ज गर्न नछोड्न अनुरोध गरेको छ।

कम्पनीले यस सम्बन्धमा दिशानिर्देशहरू पनि जारी गरेको छ, जसमा कुनै पनि व्यक्तिले आफ्नो उपकरण सिरानी वा कम्बलमुनि राख्नु हुँदैन किनभने यसले उपकरण द्रुत रूपमा तातो हुन सक्छ।

न त तिनीहरू रातभर चार्जिङ मोडमा छोडिएका मोबाइल फोनहरू विरुद्ध सुत्नु हुँदैन। यस गतिविधिको परिणाम जीवन धम्की हुन सक्छ।

क्षति/चोटको सम्भावनालाई कम गर्नको लागि, Apple USB पावर एडाप्टरलाई सुरक्षित रूपमा र सिधै पावर आउटलेटमा प्लग गर्नुहोस्। “भिजेको स्थानहरूमा पावर एडाप्टर प्रयोग नगर्नुहोस्, जस्तै सिङ्क, बाथटब, वा नुहाउने स्टल नजिक, र भिजेको हातले पावर एडाप्टर जडान वा विच्छेद नगर्नुहोस्,” टेक जायन्टले थप्यो।

डाक्टरहरूले अब उनीहरूको दुर्व्यवहार वा हिंसात्मक गतिविधिहरूको कारण बिरामीहरूको उपचार गर्न अस्वीकार गर्न सक्छन्। चिकित्सकमाथि हुने हिंसालाई निरुत्साहित गर्न पहल गरिएको हो ।

“बिरामीलाई हेरचाह गर्ने RMP आफ्नो कार्यको लागि पूर्ण रूपमा जवाफदेही हुनेछ र उपयुक्त शुल्कको हकदार हुनेछ। दुर्व्यवहार, अनियन्त्रित, र हिंसात्मक बिरामी वा आफन्तहरूको मामलामा, RMP ले व्यवहारको कागजात र रिपोर्ट गर्न सक्छ र बिरामीको उपचार गर्न अस्वीकार गर्न सक्छ। त्यस्ता बिरामीहरूलाई थप उपचारको लागि अन्यत्र रेफर गरिनुपर्छ, “आफ्ना बिरामीहरूप्रति आरएमपीहरूको कर्तव्य अन्तर्गत उल्लेख गरिएको सूचनामा भनिएको छ।

रेवामा पनि हवाई पट्टी निर्माण स्वीकृत भएको आयोजनाको भूमिपूजन गरेका विधायक राजेन्द्र शुक्लाले बताए ।

सुपर सुविधा अस्पतालको स्थापना विन्ध्याचलका जनताका लागि आशीर्वाद साबित भएको छ, रेवालाई मेडिकल हबमा परिणत गर्ने योजना अगाडि बढेको छ, शुक्लाले भने।